Święta Lipka

Historia objawień maryjnych w Prusach, region Kętrzyna

Miejscowość Święta Lipka, to dawna pruska osada, położona nad niewielką rzeką, łączącą jeziora Wirów oraz Dejnowo, przekształcona następnie w wieś Lipki. Kult maryjny rozpoczął się tutaj od mniej więcej XIV w, legenda z XVII w. głosi:

W celi kętrzyńskiego zamku, w bliżej nieokreślonym okresie XIV w., przebywał zbrodniarz skazany na karę śmierci. W noc poprzedzającą egzekucję pojawiła się w jego kamiennej klitce Matka Boska, która wręczyła mu kawałek drewna oraz ostrze, nakazując mu przy tym wyrzeźbienie jej figurki. Wiezień trudził się całą noc, aby odtworzyć jej postać. Nazajutrz pokazał rzeźbę zdumionym i zachwyconym sędziom, którzy uznając całe zdarzenie za znak opatrzności bożej uwolnili skazanego. Człowiek ów idąc do Reszla zatrzymał się nad strumyczkiem w Lipce i na gałęziach jednej z lip zawiesił wyrzeźbioną przez siebie figurkę.

Inna historia głosi, że okoliczni mieszkańcy ustawili figurkę Matki Bożej na lipie po tym jak pomogła im ona skutecznie obronić się przed najeźdźcami litewskimi na początku XIV w.

Niemniej od momentu ustawienia drewnianej figurki na drzewie miejsce to zaczęło słynąć z dostępności łaski bożej dla coraz liczniej odwiedzających je pątników. Od 1654 r. wszystkie przypadki doznawanych łask i uzdrowień spisywano w specjalnej księdze – wybrane łaski przedstawił malarz Mayer na ścianach wewnątrz obecnej świątyni.

Ze względu na cudowne uzdrowienia czynione za sprawą figurki, przenoszono ją kilkukrotnie do kościoła w Kętrzynie, zawsze jednak równie cudownie wracała na swoje miejsce na lipie. Fakt ten zdecydował o wybudowaniu w połowie XV w. drewnianej kaplicy o wymiarach 13 m x 8 m. Budowlę wzniesiono wokół lipy, której wierzchołek wystawał przez otwór w dachu. W 1519 r. do cudownej figurki pielgrzymował pieszo i boso ostatni wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego Albrecht von Hohenzollern.

Prusy Książęce stały się pierwszym krajem na świecie, który przyjął luteranizm jako państwową religię. Od tego czasu protestanci z pobliskiego Rastemborku (Kętrzyna) zburzyli w 1524 r. kapliczkę, ścieli lipę, a figurkę zatopili w pobliskim jeziorze Wirowym. W celu odstraszenia wciąż pielgrzymujących wiernych na miejscu zniszczonej świątyni ustawiono szubienicę, wykonaną z drewna cudownej lipy.

Katolicy dopiero w 1605 r. otrzymują swobodę religijną w Prusach Książęcych w tym w Świętej Lipce. Natomiast już w 1619 r. na fundamentach starej powstaje nowa kaplica, którą po kilkunastu latach przejmują jezuici, zarządzający kościołem do dnia dzisiejszego. Mała pojemność kaplicy skłoniła do wybudowania kościoła, który pod koniec XX w. zyskał godność bazyliki mniejszej. Kościół w stylu barokowym wzniesiono w latach 1687 – 1693. Jego budowniczym był Jerzy Ertly z Wilna.

Bazylika Święta Lipka – barokowe arcydzieło na Mazurach

Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Świętej Lipce jest perłą baroku daleko odbiegającą od prostego wystroju świątyń protestanckich w Prusach Wschodnich. Wzniesiona na 10 tysiącach olchowych palach świątynia jest malowniczo położona w dolinie między jeziorami, na tle lasów. Ustabilizowanie budowli za pomocą pali było niezbędne ze względu na grząski grunt, na którym została postawiona.

W środku świątyni w Świętej Lipce znajduje się 8 ołtarzy mniejszych, zdobionych ze szlachetnych gatunków drzew oraz trzykondygnacyjny ołtarz główny z „zaklętymi w ruchu” rzeźbami różnych świętych. Po lewej stronie od wejścia głównego można zauważyć pień z rzeźbionego drewna, symbolizujący dawną lipę, która być może rzeczywiście tutaj rosła. Rzeźba powstała w 1728 r. Umiejscowiona na niej srebrna figurka pochodzi z 1652 r. Licznie wiszące wotywa na pniu, to dary ludzi w podzięce za doznane łaski.

Najpiękniejsze w Prusach Wschodnich organy barokowe z czterema tysiącami piszczałek zostały wykonane przez firmę Josue Mosengela z Królewca w 1721 r. i zainstalowane w tejże bazylice. Zdobiące organy figury poruszają się w czasie gry. W okresie letnim odbywają się tutaj regularne koncerty organowe, podczas których turyści nie tylko wsłuchują się w niepowtarzalny dźwięk wielkiego instrumentu, ale również podziwiają świetnie synchronizowane z brzmieniem dźwięków poruszające się figurki.

Autorem treści jest Ryszard Karuzo,
wybitny regionalista Warmii i Mazur.