Parki przyrody na Mazurach

Aby zrozumieć budowę krajobrazu oraz przyrodę Warmii i Mazur musimy zapoznać się trochę z przeszłością naszych ziem. Otóż przed kilkuset tysiącami lat rozpoczęła się w Europie i na całej północnej półkuli —epoka lodowa. Klimat stał się znacznie chłodniejszy od obecnego, a w górach Półwyspu Skandynawskiego gromadziły się wielkie masy śniegu, który zamieniał się stopniowo w lód. W ten sposób wytworzyła się potężna skorupa lodowa, która zsuwając się ku południowi pokryła całą północną Europę, sięgając aż po Karpaty i Sudety.

Budowa geologiczna krainy Wielkich Jezior Mazurskich

Takie nasunięcia lodowca miały miejsce kilkakrotnie.Okresy inwazji lodów (glacjały) przedzielone były okresami, gdy klimat ocieplał się, a lodowiec cofał daleko na północ (interglacjały). Każdy okres trwał dziesiątki tysięcy lat. Kolejne nawroty lodowca wpływały za każdym razem na zmianę zasięgu gatunków roślin i zwierząt. To wszystko wpływa dzisiaj na opis przyrody Warmii i Mazur.

Najwyraźniejsze ślady pozostawił po sobie lodowiec, który 'Wpłynął na ukształtowanie krajobrazu naszych ziem. Najlepiej można to zauważyć na tych terenach, gdzie lodowiec przebywał najdłużej, to jest na całej północy kraju, a więc i w przyrodzie Warmii i Mazur. Nasuwający się lodowiec niósł w sobie i na sobie zwały materiału skalnego. Gdy topniał pozostawały po nim wzgórza morenowe, zwały glin, głazy narzutowe itp. Z tego materiału lodowiec uformował łańcuchy wzgórz moreny czołowej, podłużne, podobne do nasypów kolejowych wzniesienia zw. ozami itd. Przykładem tego zjawiska są północne obszary Mazur.

Gdy lodowiec zakrywał jeszcze północną część krainy, a południe już opuścił, spływały z niego na południe liczne strugi wodne, które piaszczystymi osadami przysypały głębiej leżące rumowiska polodowcowe. Dlatego też obecnie południowa część Mazur w stosunku do północnej części, znacznie wyższej i obfitszej w jeziora przedstawia ogromny kontrast pod względem rzeźby, gospodarki, a nawet czasami stosunków demograficznych.

Gdy na północy przeważają gliny morenowe, to n południu pozostały już tylko wypłukane z gliny piaski. Po epoce lodowej (zakończyła .się ok. 20 000 lat temu) nadeszła epoka najmłodsza, aluwialna, trwająca do naszych czasów. W okresie aluwium wiele zbiorników zanikło wobec spłynięcia wód; często pozostały po nich rozległe obszary błot. Niektóre większe zbiorniki po spłynięciu wód podzieliły na małe jeziorka. Wiele jezior uległo częściowemu lub całkowitemu zamuleniu.

W obrębie Wielkich Jezior Mazurskich pod warstwami szczególnie nadającego się na opał torfu leżą pokłady wartościowego wapienia dennego, zwanego martwicą wapienną lub jeziorną. Utrudniony odpływ na południe wód lodowcowych przyczynił się również do powstania bagnisk i łąk bagnistych. Godny wzmianki jest fakt, że bagniska te zawierają nieraz bogate złoża rudy bagiennej (darniowej), głównie między Szczytnem a Piszem. Rudy te były już w średniowieczu eksploatowane i w prymitywny sposób wytapiane. Ostatnią hutę w Wądołku, w powiecie piskim, zamknięto dopiero w 1878 r. Z tego też czasu pochodzą hałdy, które można jeszcze spotkać w lasach południowych Mazur. Pod pokrywą utworów, pleistoceńskich o grubości 1 — 2 m w Szerokopasiu k. Nidzicy, do 185 m w okolicy Giżycka znajdują się osady trzeciorzędowe. W Szerokopasiu pod powłoką 1 — 2 m znajdują się gliny z tego okresu najbardziej nadające się dla rozwijającego się przemysłu ceramicznego.

W pierwszej połowie XIX w. wydobywano bursztyn kopalny w powiecie szczycieńskim, głównie koło Rozogów.

Flora, czyli opis przyrody Warmii i Mazury

Różnorodność ukształtowania powierzchni, rozmaitość gleb, niejednolitość klimatu i obfite nawodnienie wpłynęło na terenie Mazur i Warmii na charakterystyczne zespoły roślinne, występujące w lasach, na polach, na łąkach, moczarach, i torfowiskach oraz na bezdrzewnych, nasłonecznianych pagórkach, obszarach piaszczystych i wydmach.

Do XIII w, prawie cały teren (opis przyrody) Warmii i Mazur, a głównie ich część pd.-wsch., przedstawiał jedną ogromną knieję. Dziś z wyjątkiem puszczy Piskiej traktowanej łącznie z lasami pupskimi, krutyńskirni i mikołajskimi jako jeden rozległy obszar leśny, pozostały na ogół średnie i mniejsze skupienia leśne. Na pn. wsch. mamy niewielką część Puszczy Rominckiej i Puszczę Borecką; na wschodzie lasy ełckie, na południe od Orzysza lasy barańskie oraz skupienia leśne koło Prostek. Na zachód od Szczytna rozpościerają się lasy karpielskie, dalej związane ze sobą w jedną całość lasy purdzkie, ramuckie, napiwodzkie i łańskie, otaczające od południa stolicę Warmii — Olsztyn. Na zachód od Olsztyna ciągną się lasy kudybskie, przechodzące w swej północnej części w las reszelski. Rzece Łynie towarzyszą niewielkie lasy przy ujściu do niej rzeki Wadąg, dalej na północ i pn. zach., w kierunku Ornety — lasy dobromiejskie. Podobnie jak Olsztyn, choć w mniejszym stopniu, otoczona jest lasami Ostróda. Na wschód od miasta znajdują się lasy jabłonkowskie, na północ taborskie, na zachód liwskie. Dość duże lasy ciągną się na zachodnim brzegu jeziora Jeziorak i na południe od Iławy. Również dość rozległe lasy pokrywają Wzgórza Eibląsko-Tolkmickie (Trunckie). Z ogólnej powierzchni lasów około 80% stanowią lasy iglaste.

Fauna, wszystkie dzikie zwierzęta na Mazurach

Bogactwo świata zwierzęcego jest bardzo różnorodne.

  • Jeleń występuje na całej przyrodzie Mazur i Warmii, głównie jednak w  większych kompleksach leśnych. Odznacza się on nadzwyczaj rozwiniętymi wieńcami. Sarna zamieszkuje na ogół równomiernie lasy mazurskie. Jest znacznie większa od sarn z innych okolic Polski. Rogacze posiadają silne i piękne poroże.
  • Dzik, żyjąc we wszystkich lasach Pojezierza Mazurskiego, w większych ilościach występuje tam, gdzie rosną dęby i buki. Dorastające wielkich rozmiarów odyńce posiadają potężne szable i fajki.
  • Zająca szaraka spotykamy na całym omawianym terenie.
  • Z drapieżników żyją tutaj: lis, kuna, tchórz, borsuk, znajdujący się pod ochroną ryś, oraz wilki, które raczej należy uważać za wilki wędrowne,  przybywające z Puszczy Augustowskiej lub z pogranicza północno-wschodniego.
  • Ryś najgroźniejszy drapieżnik naszych lasów, zwłaszcza dla jeleni, sarn i zajęcy, ze względu na swą rzadkość podlega ochronie.
  • Borsuk jest na tym terenie rzadko spotykanym zwierzęciem. Żywiąc się głównie szkodliwymi gryzoniami,  jak myszami lub nornicami, jest niezwykle pożyteczny.
  • Do rzadkości faunistycznych należy zaliczyć żubra. Żubry znajdują się w Puszczy Boreckiej (w zamkniętym ośrodku doświadczalnym). Łosie, przeważnie wędrowne, pojawiają się czasami w lasach na północnym Wschodzie.
  • Co do ptactwa, zwłaszcza wodnego — to w Polsce nie mamy drugiego obszaru, gdzie występowałyby one w tak dużych ilościach jak na Mazurach i Warmii. Przez Mazury i Warmię przechodzi bowiem główny szlak wiosennych i jesiennych przelotów ptasich, poza tym obszary te odwiedzane są przez tysięczne rzesze ptactwa północnego zimą, południowego latem. Co roku jesienią i na wiosnę blisko 250 gatunków ptaków przeciąga ponad płaszczyznami wód mazurskich. Część tego ptactwa osiedla się na tych terenach ożywiając pola, lasy i jeziora.
  • Z ptactwa, masowo występującego, na uwagę zasługują kaczki, perkozy, nurki, myszołowy, sowy. Do rzadkich okazów ptasich, znajdujących się pod częściową lub całkowitą ochroną należą:
  • Bocian biały, coraz rzadszy gość na naszych ziemiach. Na Mazurach gnieździ się stosunkowo licznie, w szczególności koło Ostródy, Malborka i na Żuławach.
  • Bociany czarne, żurawie. Czapla siwa ma swoje kolonie w rezerwacie Czapliniec nad jeziorem Łuknajno koło Mikołajek i na wyspie jeziora Bartężek pod Miłomłynem.
  • Łabędzie gnieżdżą się nieregularnie i w różnych ilościach. Spotykane są tutaj: łabędź nadobny albo niemy, łabędź krzykliwy i łabędź bowicki zjawiający się tylko w przelotach. Główny rezerwat łabędzi znajduje się na jeziorze Łuknajno.
  • Z gatunków gęsi zobaczymy tu: gęś gęgawę, przeważnie w powiatach: górowskim, morąskim, piskim i mrągowskim oraz kilka innych gatunków przelotnych. Kormoran, zwany też krukiem morskim, żyje na Bałtyku, poza tym w głębi lądu nad jeziorami Mazur i Warmii, gdzie gnieździ się na wysokich drzewach. Największy rezerwat kormoranów jest na wyspie Jeziora Dobskiego. Ich ulubionym pokarmem są węgorze, w poszukiwaniu których kormorany nurkują około 3 m pod wodą.
Filtruj